Wspólność majątkowa małżeńska

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, o ile małżonkowie nie postanowią inaczej sporządzając umowę majątkową małżeńską, wraz z momentem zawarcia małżeństwa automatycznie powstaje wspólność majątkowa, obejmująca wszystkie składniki majątkowe nabyte w trakcie trwania małżeństwa z wyłączeniem ściśle określonych elementów, których lista została przedstawiona w dalszej części artykułu.

Zasady podziału majątku małżonków

Zasady podziału majątku po rozwodzie regulują przepisy Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, a odnośnie formalności, takich jak właściwości sądu, sposób sporządzenia wniosku i przeprowadzenia sprawy o podział majątku) – Kodeks postępowania cywilnego (Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego).

Podział wspólnego majątku małżonków może być dokonany tylko w ściśle określonych sytuacjach. Zazwyczaj ma to miejsce po ustaniu wspólności majątkowej, do której dochodzi w następujących sytuacjach:

• orzeczony zostaje rozwód lub separacja,
• śmierci jednego z małżonków,
• podpisania intercyzy,
• ubezwłasnowolnienia małżonka lub jego upadłości.

Przy podziale majątku wspólnego po rozwodzie kluczowe jest zrozumienie:

• znaczenia wspólnoty majątkowej,
• zakresu składników majątku wspólnego i osobistego,
• zasady równego podziału oraz
• wpływu winy na ten proces.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków

Zgodnie z przepisami, w skład wspólnego majątku małżonków (czyli wspólności majątkowej) wchodzą w szczególności:

• wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
• dochody z majątku wspólnego oraz majątku osobistego małżonków;
• środki zgromadzone na rachunkach otwartych lub pracowniczych funduszy emerytalnych każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkontach w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych każdego z małżonków;
• nabywane w trakcie trwania małżeństwa nieruchomości i ruchomości, niezależnie od tego, czy zostały zakupione z wynagrodzenia za pracę czy z dochodów z działalności gospodarczej;
• osobiste oszczędności małżonków, jeśli zostały zgromadzone w trakcie trwania małżeństwa;
• prawa majątkowe nabyte przez małżonków w okresie trwania małżeństwa, takie jak prawa autorskie czy patenty.

Metody podziału majątku wspólnego po rozwodzie

Podział majątku wspólnego można przeprowadzić na dwa sposoby: poprzez postępowanie sądowe lub zawarcie umowy. Jeżeli byli małżonkowie decydują się do podziału majątku w drodze zawarcia umowy, najczęściej jest ona sporządzana u notariusza. Warto jednak wspomnieć, że umowa o podział majątku po rozwodzie może mieć zwykłą formę pisemną, jeśli w skład majątku wspólnego nie wchodzi nieruchomość.

Co wchodzi w skład majątku osobistego małżonków

Mimo współdziałania małżonków w sferze majątkowej, każdy z nich zachowuje samodzielność w odniesieniu do swojego majątku osobistego. Do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty nabyte przed zawarciem małżeństwa oraz niektóre przedmioty nabyte w trakcie trwania wspólności majątkowej. Do majątku osobistego zaliczają się więc w szczególności następujące elementy:

• składniki majątku nabyte przed zawarciem małżeństwa;
• składniki majątku nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej, wskazując obojga małżonków;
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
• nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
• przedmioty uzyskane z odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie choroby;
• przedmioty majątkowe służące do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności majątkowej łącznej podlegającej odrębnym przepisom.

Podział majątku po rozwodzie u notariusza

Jeżeli między byłymi małżonkami dojdzie do porozumienia, w jaki sposób chcą podzielić swój majątek, mogą sporządzić odpowiednią umowę. Zazwyczaj do zawarcia takiej umowy dochodzi po wydaniu wyroku rozwodowego lub separacyjnego. Jeszcze raz podkreślmy – warunkiem podpisania umowy o podział majątku jest wzajemna zgoda byłych małżonków co do sposobu podziału.

W umowie strony wymieniają składniki majątku, określają komu przypada każdy z elementów oraz ustalają ewentualne dopłaty. Dzięki temu unikają konieczności angażowania biegłego do wyceny poszczególnych składników majątkowych oraz oszczędzają czas konieczny do przeprowadzenia postępowania sądowego.

Podział majątku małżonków – równy podział

Nawet jeśli jeden z małżonków w większym stopniu przyczynia się do powiększenia majątku, przy wspólnocie majątkowej małżeńskiej, majątek co do zasady dzielony jest równo, czyli po połowie. Nie ma znaczenia, ile kto wnosi do majątku. Może zdarzyć się więc sytuacja, że jedna strona w ogóle nie zarabia, a zajmuje się na przykład dziećmi, lub też w ogóle nie pracuje – ani w domu, ani zawodowo, a podział majątku i tak będzie równy. W ten sposób zabezpiecza się wkład niepieniężny, jak opieka nad dziećmi, który również ma wartość.

Wszystko co nabyto po ślubie jest wspólne

Wszystkie składniki majątku małżonków nabyte po ślubie są wspólne, niezależnie od tego, kto formalnie dokonał zakupu. Często błędnie myśli się, że jeśli faktura za zakup jest wystawiona tylko na jednego małżonka, to dana rzecz należy tylko do niego. To nieprawda. Jeżeli zakup dokonany jest z majątku wspólnego, to rzecz ta należy do wspólnoty majątkowej, niezależnie od tego, na kogo wystawiono dowód zakupu.

Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego nie wpływa na podział majątku

Wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego zazwyczaj nie wpływa na podział majątku, który co do zasady odbywa się na zasadzie równości. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy jedno z małżonków marnotrawiło majątek wspólny. W takim przypadku, sąd może orzec nierówny podział majątku. Zatem chociaż wina sama w sobie nie ma wpływu na podział, działania związane z winą mogą wpłynąć na sposób, w jaki majątek zostanie podzielony.

Spłata i dopłata przy podziale majątku po rozwodzie

Bardzo często przy podziale majątku po rozwodzie, i to bez względu na to czy podział majątku następuje drogą umowną czy sądową, dochodzi do konieczności dokonania spłat i dopłat.

Jeśli jeden z małżonków otrzymał cały majątek wspólny, będzie on zobowiązany do spłaty drugiego małżonka. W sytuacji gdy każdy z małżonków otrzymało określone składniki wspólnego majątku, dopłaty może żądać ten, który otrzymał mniej wartościowe składniki majątku.

Zniesienie współwłasności składników majątku wspólnego może nastąpić na kilka sposobów:

• podział w naturze, co oznacza fizyczny podział rzeczy na części i przyznanie małżonkom odpowiednich części zgodnie z ich udziałami w majątku wspólnym, z możliwością dokonania ewentualnych dopłat;
• przyznanie na wyłączność określonych jednemu z małżonków, z obowiązkiem spłaty drugiej strony;
• podział cywilny, polegający na spieniężeniu przedmiotów należących do wspólnego majątku małżeńskiego.

Podatek przy podziale majątku po rozwodzie

Artykuł 2 ust. 1 pkt 5 Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (ustawa o PIT) wprost stanowi, że przepisy podatkowe nie mają zastosowania do przychodów uzyskanych w wyniku podziału majątku w związku z ustaniem wspólności małżeńskiej. Oznacza to, że osoby dokonujące podziału majątku po rozwodzie lub separacji nie podlegają opodatkowaniu od uzyskanych w ten sposób środków.

Co więcej, wszelkie spłaty i dopłaty, które małżonkowie wykonują w celu zapewnienia równego podziału majątku, również nie są objęte opodatkowaniem.

Podział majątku po rozwodzie a przedawnienie

Często pojawia się pytanie – jak długo po rozwodzie można ubiegać się o podział majątku wspólnego? Odpowiedź jest prosta – roszczenie o podział majątku wspólnego nie ulega w Polsce przedawnieniu. Oznacza to, notarialna umowa o podział majątku może być zawarta w dowolnym terminie, tak samo jak wniosek o podział majątku wspólnego można wnieść do sądu nawet wiele lat po rozwodzie.

Możliwa jest również sytuacja, że jeden z byłych małżonków umiera przed dokonaniem podziału majątku wspólnego, będąc już w kolejnym związku małżeńskim. W tym przypadku nie jest możliwe przeprowadzenie działu spadku bez przeprowadzenia podziału majątku wspólnego z pierwszego małżeństwa. Stronami postępowania o podział majątku wspólnego są wtedy na przykład dzieci z pierwszego małżeństwa ewentualnie żona lub mąż z drugiego małżeństwa.

Warto jednak pamiętać, że inne roszczenia związane z majątkiem wspólnym, takie jak roszczenia o zwrot nakładów czy wydatków, mogą podlegać przedawnieniu. Termin przedawnienia dla tych roszczeń wynosi zazwyczaj 10 lat. Dlatego, aby zabezpieczyć swoje interesy, warto rozważyć podjęcie działań w rozsądnym czasie po rozwodzie.

Dokumenty potrzebne do podziału majątku po rozwodzie u notariusza

Zanim dojdzie do spotkania w kancelarii notarialnej, w czasie którego zostanie sporządzony akt notarialny umowy o podział majątku, należy dostarczyć wszystkie potrzebne informacje i dokumenty. Na początek najlepiej w tym celu skontaktować się osobiście, telefonicznie lub mailowo z kancelarią.

Poniżej przedstawiona lista ma charakter informacyjny. Każdy przypadek rozpatrywany jest przez notariusza indywidualnie. Może się okazać, że oprócz wymienionych, będą potrzebne jeszcze inne, dodatkowe dokumenty, lub też niektóre nie będą konieczne do sporządzenia umowy.

• dane osobowe stron (zbywców i nabywców) – imiona, nazwiska, numer PESEL, imiona rodziców, numer dowodu osobistego i jego ważności, adres zamieszkania,
• stan cywilny oraz ewentualnie oficjalny dowód na istnienie małżeńskiej umowy majątkowej,
• określenie, czy podział następuje w związku z zawarciem umowy majątkowej o ustanowieniu rozdzielności majątkowej, orzeczeniem separacji czy w wyniku orzeczenia rozwodu;
• opis przedmiotów wchodzących w zakres podziału majątku (składników majątku);
• określenie sposobu podziału poszczególnych składników majątku – komu ma przypaść dany składnik, czy w całości, czy w udziałach, jeśli w udziałach to w jakiej wysokości;
• określenie, czy podział majątku przeprowadzany jest ze spłatą/dopłatą na rzecz któregoś z małżonków;
• określenie wartości rynkowej przedmiotu umowy, na którą składają się poszczególne składniki majątku;
• określenie terminu wydania poszczególnych składników majątku w posiadanie nabywcy.

W przypadku podziału majątku po rozwodzie, gdy majątek obejmuje nieruchomość, lokal mieszkalny, potrzebne będą również następujące dokumenty:

• numer księgi wieczystej,
• podstawa nabycia nieruchomości – wypis aktu notarialnego nabycia, lub prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku bądź akt poświadczenia dziedziczenia),
• zaświadczenie potwierdzające rozliczenie z tytułu podatku od spadków i darowizn – w przypadku nabycia na podstawie spadkobrania, bądź nabycia w drodze darowizny lub nieodpłatnego zniesienia współwłasności nieruchomości od 2007 roku – wydane przez właściwy urząd skarbowy,
• zaświadczenie wydane przez właściwą gminę o rewitalizacji i Specjalnej Strefie Rewitalizacji – w przypadku darowizny dokument ten nie jest konieczny,
• zaświadczenie wydane przez zarządcę nieruchomości o braku zaległości na lokalu – w przypadku darowizny dokument ten nie jest konieczny,
• zaświadczenie o braku zameldowanych osób w lokalu wydane przez właściwą gminę – jeśli strony sobie życzą, aby ten dokument był przedłożony do aktu notarialnego,
• zgody wierzycieli na wykreślenie hipotek jeśli zadłużenia zostały spłacone – jeśli w księdze wieczystej w dziale IV ujawnione są hipoteki lub zaświadczenie banku o wysokości zadłużenia, sposobie dokonania jednorazowej całkowitej spłaty zadłużenia oraz o terminie wydania dokumentów zezwalających na wykreślenie hipotek z księgi wieczystej – jeśli zadłużenia zostaną spłacone po zawarciu aktu notarialnego,
• wartość rynkowa lokalu,
• data wydania lokalu w posiadanie nabywcom.

Ile kosztuje podział majątku u notariusza w roku 2024

Przy sporządzeniu aktu notarialnego umowy o podział majątku po rozwodzie notariusz pobiera następujące opłaty i podatki:

• taksę notarialną,
• opłatę za ewentualny wniosek wieczystoksięgowy,
• opłatę sądową za ewentualne wpisy w księdze wieczystej,
• podatek VAT pobierany w imieniu Skarbu Państwa przez notariusza,
• koszt wypisów w wysokości 6 zł za każdą rozpoczętą stronę.

Maksymalna wysokość taksy notarialnej jest ustalana w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Notariusz określi taksę notarialną na podstawie analizy dokumentów konkretnej sprawy, dlatego za każdym razem prosimy o kontakt z kancelarią w celu ustalenia kosztów w Państwa przypadku.

W przypadku sprzedaży podziału majątku po rozwodzie rozporządzenie wyznacza następujące stawki:

• 100 zł przy majątku o wartości do 3000 złotych,
• 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3000 zł przy majątku o wartości powyżej 3000 do 10 000 zł,
• 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł przy majątku o wartości powyżej 10 000 do 30 000 zł,
• 710 zł + 1% od nadwyżki powyżej 30 000 zł przy majątku o wartości powyżej 30 000 do 60 000 zł,
• 1010 zł + 0,4% nadwyżki powyżej 60 000 zł przy majątku o wartości powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł,
• 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł przy majątku o wartości powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł,
• 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, ale nie więcej niż 10 000 zł lub 7500 zł (dla I grupy podatkowej) przy majątku o wartości powyżej 2 000 000 zł.

Przykład: Jeśli sporządzamy umowę podziału majątku po rozwodzie o łącznej wartości 800 tys. zł, taksa notarialna wyniesie 3970 zł (1010 + 2960) netto.

Honorarium notariusza (taksa notarialna) obłożona jest 23-procentowym podatkiem VAT.